INTERVJU Sbutega: Trinaesti jul simbolizuje evropske vrijednosti Crne Gore

Antun Sbutega, Kotoranin širokog obrazovanja, sposobnosti i interesovanja, koji je cijelu jednu deceniju proveo u diplomatiji kao ambasador Crne Gore u Vatikanu i Italiji, doktor ekonomije, univerzitetski profesor, admiral Bokeljske mornarice, član Reda malteških vitezova, predsjednik je Savjeta Fondacije Don Branko Sbutega. Bokelj širokih pogleda i različitih interesovanja, pored stručnih i naučnih studija o ekonomiji pomorstva i turizma, marketinga i  diplomatije, autor je i zbirke pjesama Sjećanje na more, zatim Pisma iz Rima, Ozana, Ljudi iz Boke. Višegodišnje interesovanje, studiozno izučavanje i proučavanje tema iz oblasti istorije, rezultiralo je publikacijama kao što su Historija pomorstva Crne Gore u kontekstu jadranskog, mediteranskog i svjetskog pomorstva, Bokeljska mornarica, Istorija Crne Gore.

 

Konstatacija da je situacija u svijetu, u Evropi i na Balkanu složena, bila bi banalna. Istorijske situacije su uvijek složene, nijesu postojala tzv. zlatna doba, sem u mitologiji. Od početka je razvoj civilizacije praćen problemima, dramatičnim i često tragičnim događajima, ratovima, revolucijama, krizama, invazijama, migracijama. Iako je istorijski razvoj neosporan, on nije linearan, prolazi kroz cikluse koji nijesu regularni, i vezan je za brojne faktore, počev od prirodnih (zemljotresi, epidemije, klimatske promjene, itd.), preko ekonomskih oscilacija, do naučnih i tehnoloških inovacija , političkih promjena i ratova. U tome veliki značaj ima kultura, koja na dugi rok uslovljava razvoj. Svijet se stalno mijenja, a promjene su sve dinamičnije. Prošli vijek je bio obilježen sa dva svjetska rata, hladnim ratom, lokalnim ratovima, totalitarnim režimima - komunizmom, fašizmom i nacizmom, ali i ekonomskim , naučnim i tehnološkim progresom bez premca u istoriji. Završio je padom Berlinskog zida, demokratizacijom komunističkih država, globalizacijom i ubrzanjem tehnološkog i ekonomskog razvoja. Kulturna dobra i vrijednosti su postala dostupna svim djelovima planete, a na svijetu nikada nije bilo više pismenih i obrazovanih ljudi.

 

 

Da, kao i uvijek, postoje brojni problemi. Oni hronični - kao ekonomska i socijalna nejednakost, vjerska, rasna, klasna i nacionalna netrpeljivost, masovne migracije, tenzije između država i lokalni ratovi, te novi, kao terorizam i kriza pandemije. Sve to izaziva jačanje antiglobalizma, desničarskih nacionalističkih partija i pokreta. Evropa je kroz istoriju bila poprište ratova, revolucija, kontrarevolucija, vjerskih i ideoloških sukoba; tu je u prošlom vijeku nastao totalitarni režimi i izbila su dva svjetska rata. Uprkos tome razvijala se kultura, umjetnost, nauka, tehnologija filozofija, pravo, ekonomija, demokratija, vrijednosti koje su osnova evropske civilizacije. Užasi drugog svjetskog rata i civilizacione vrijednosti su omogućili da poslije rata konačno sazrije svijest o potrebi evropskog jedinstva i počeo je proces koji je doveo do stvaranja i širenja Evropske Unije. To je bilo omogućeno političkom i ekonomskom pomoći SAD, a NATO je predstavljao štit od sovjetske opasnosti, što je obezbjedilo dugi period mira i prosperiteta bez presedana u istoriji.

 

 

Balkan je dio Evrope, ali je sticajem istorijskih okolnosti dugo bio izolovan ili marginalizovan u odnosu na procese u ostatku kontinenta. Balkanske države i narodi nijesu imali istu evoluciju, u njima su još uvijek živi arhaični i anahronični društveni, ekonomski, politički i ideološki elementi; plemenske strukture, autarhičnost, sklonost autokratskim režimima, klerikalizam, provincijalizam, agresivni nacionalizam i šovinizam, a nivo ukupnog razvoja je znatno niži od evropskog. Upravo kada se završio hladni rat, u Jugoslaviji su počeli ratovi između republika i naroda, koji su imali vjerska i etnička obilježja, i izazvali ogromne žrtve, razaranja i brojne zločine. Zato je tranzicija država Zapadnog Balkana počela kasnije i proces integracije u EU je sporiji od drugih bivših komunističkih država. To je proces od izuzetnog značaja, ne samo za ove države, već za stabilnost i budućnost Evrope. EU prolazi kroz probleme, izazvane ekonomskom krizom 2008, migracijama, terorizmom, Brexitom , složenim odnosima sa Rusijom i Kinom, te sa SAD zadnjih godina. To je izazvalo jačanje antievropskih desničarskih pokreta, a sadašnja pandemija komplikuje situaciju.

 

 

Ohrabrujuće je da EU ne napušta proces integracije Zapadnog Balkana, insistirajući opravdano na ispunjavanju predviđenih standarda. Otvaranje zadnjeg pregovaračkog poglavlja sa Crnom Gorom je važan znak u tom smislu. Proces pregovora Crne Gore je dug, zato što su kriterijumi EU pooštreni, ali i zato što Crna Gora sporo sprovodi reforme i ima velikih problema u oblasti vladavine prava, korupcije, kriminala, slobode medija itd. No, Crna Gora je ipak otvorila sva poglavlja i, ako uspješno nastavi reforme i riješi ozbiljne napetosti, biti će prva sljedeća članica EU. Tome je doprinijelo njeno članstvo u NATO-u.

 

 

I pored dramatične istorije, Crna Gora ima značajno i raznoliko kulturno nasljeđe i sve elemente kulture Evrope. Boka kotorska, po kulturnom nasljeđu, pripada zapadnoevropskoj kulturi, sa elementima istočne. To je posljedica činjenice da je pomorskim saobraćajem bila konstantno povezana sa Evropom, te da je pomorska privreda bila osnova kulturnog razvoja. Ona je ostala dio zapadnoevropske civilizacije kada je ostatak Crne Gore bio osvojen od Osmanskog carstva, bila je vjekovima dio Mletačke republike, a zatim Austrije. Zato u njoj nalazimo sve slojeve evropske kulture, od one antičkog Rima, preko ranog srednjeg vijeka, romanike, gotike, renesanse, baroka do savremene umjetnosti. Iako politički i administrativno odvojena od zaleđa od 1360. do 1918. godine, Boka je imala intenzivne veze sa kontinentalnim dijelom Crne Gore. Preko nje je Crna Gora održavala veze sa Evropom, a evropske vrijednosti su iz Boke prodirale u zaleđe, sve do Srbije.

 

 

U drugim dijelovima Crne Gore dominira nasljeđe istočne kulture, u dvije varijante, vizantijsko-pravoslavnoj i islamskoj. To je veoma značajno, pogotovo što kulturne i vjerske razlike nijesu u toku jugoslavenskih ratova izazvale oružane sukobe, i što je Crna Gora Ustavom definisana kao građanska država, multikulturalna, multireligiozna i multietnička. I EU je veoma složena, sastavljena od raznih država, etničkih grupa, vjerskih zajednica, sa velikim kulturnim diverzitetom, sa geslom - ujedinjeni u različitosti. No, imajući u vidu da Crna Gora uglavnom nije prošla kroz vjekovni period evolucije, kao ostatak Evrope, brojne probleme njene političke, ekonomske i kulturne konsolidacije, pokušaje da se vjerska, kulturna i etnička pripadnost instrumentalizuje u političke svrhe i spoljne pritiske u tom smislu, nužno je puno mudrosti i dobre volje da se problemi riješe na zadovoljavajući način. Prave kulturne, duhovne i umjetničke vrijednosti spajaju, a ne razdvajaju. I Dan državnosti 13. jul simbolizuje evropske vrijednosti. Toga dana 1878. su evropske države na Berlinskom kongresu priznale nezavisnost četvrte crnogorske države; prethodne su bile Duklja Vojisavljevića, Zeta Balšića i Crna Gora Crnojevića. Crna Gora je 13. jula 1941. prva u Evropi podigla masovni ustanka protiv okupatora i antifašizam je ostao bitna evropska vrijednost.

 

 

Neosporno je da je muzika u Evropi, u svim svojim oblicima, dostigla najviši nivo. O tome svjedoči upravo opus Ludviga van Betovena, jednog od najvećih genija svjetske kulture. Oda Radosti, sa Betovenom muzikom i Šilerovim stihovima, postala je evropska himna i ona, za razliku od brojnih nacionalnih himni koje slave vojne pobjede i nacionalne revolucije, slavi ideal univerzalnog bratstva. Još je Platon konstatovao da je muzika najuniverzalnija umjetnost i najlakše dopire do srca i duše, bez obzira na obrazovni nivo osoba. Danas je ova himna veoma aktuelna, jer postojeća kriza pokazuje da je globalno zajedništvo nužno da bi se uspješno riješili postojeći i budući izazovi i problemi, a kultura i umjetnost anticipiraju političke i društvene procese.

 

 

Crna Gora ima značajno muzičko nasljeđe, obilježeno raznim tradicijama. Ima i bogat aktuelni muzički život, sa više muzičkih škola, Akademijom, brojnim orkestrima, horovima, festivalima te talentovanim muzičarima od kojih su mnogi stekli svjetsku afirmaciju. Valorizuju se razne muzičke tradicije i stvaraju nova vrijedna djela.

 

 

Upravo tako. Don Brankovi dani muzike su se u protekle dvije decenije afirmisali kao najznačajnija muzička manifestacija u Crnoj Gori, o čemu svjedoči i pokroviteljstvo UNESCO-a. Kotor, grad UNESCO-a, svakako ima najdužu muzičku tradiciju u državi. U brojnim programima festivala su gostovali izuzetni umjetnici sa svih kontinenata i mladi talenti, i njegov kvalitet je imao veliki promocioni značaj za Kotor i Crnu Goru. Ovogodišnje izdanje je redukovano zbog pandemije, ali i pored toga pokazuje vitalitet i obezbjeđuje kontinuitet.

 

 

Nataša Đačić